Natuurlijk is Maarten Luther (10 november 1483–18 februari 1546) de derde kerkcriticus na Wycliffe en Hus. Maarten treedt op 23-jarige leeftijd in als Augustijner monnik en wordt een jaar later priester gewijd. Nog een jaar later, in 1508 wordt hij benoemd tot hoogleraar moraaltheologie aan de universiteit van Wittenberg, waar hij later zijn stellingen aan de deur zal spijkeren. Dat gebeurt op 31 oktober 1517.
Hoofdbezwaar is de handel in aflaten waardoor rijkere mensen de beoogde boetedoening, ter vergeving van zonden, kunnen ontlopen. Hij gaat ervan uit dat de paus het met hem eens is. Op 23 augustus 1518, bijna een jaar later, heeft paus Leo X een schrijven aan kardinaal Thomas Cajetanus laten uitgaan waarin de opdracht staat dat Maarten als notoire ketter gedagvaard moet worden.
In 1519 vindt er een dispuut plaats waarbij Maarten de strijd aanbindt met Johannes Eck. Onderwerp is het primaat van de paus. Maarten ontkent het goddelijke karakter van het primaatschap van de paus. Eck ziet daarin dat Maarten op een lijn staat met eerdergenoemde Wycliffe en Hus. Door begrip voor de leer van Hus te tonen maakt Maarten zijn positie er niet beter op.
In 1520 stuurt Maarten een schrijven naar de paus waarin hij samenvat wat hij doceert. In dat jaar worden de geschriften van Maarten in Leuven openlijk verbrand. Maarten reageert hierop door het pauselijk wetboek openlijk te verbranden. In 1521 wordt Maarten geëxcommuniceerd. Hierop volgt normaliter een rijksban. Deze zou uitgevoerd moeten worden door de dan nog jonge Karel V. Karel wil evenwel niet dezelfde blunder maken als die welke bij Hus werd begaan. Hij heeft voor het concilie van Worms in 1521 een vrijgeleide van de keizer gekregen. Toen de verzamelde geestelijkheid Karel V smeekte om Luther levend te verbranden, antwoordde Karel: "Ik zal niet blozen als Sigismund".
Maarten schrijft de vertaling van het nieuwe testament in het Duits, naar verluidt gebruikmakend van een kritische uitgave van Erasmus. Later zal hij ook het Oude Testament in het Duits uitgeven.
Paul Spoormans