Op internet vind je 108 eretitels voor Maria. Van Mystieke Roos tot en met Zoete Vreugde. Daaronder heel wonderlijke, zoals Ommuurde Tuin en Godin van de Aarde. Eén van de mooiste vind ik Sterre der Zee. Dat komt misschien doordat mijn moeder graag dat Marialied zong. O Sterre der Zee. Of door de schitterende muziek van Monteverdi’s Vespro della Beata Vergine met de hymne Ave Maris Stella.
Wat heeft Maria met de zee? Is het allemaal symboliek? Nee. Een belangrijke godin bij de Romeinen was Venus. Ze is vooral bekend als de godin van liefde en schoonheid. Met de uitbreiding van het Romeinse Rijk kwamen ook goden uit het Midden-Oosten in Rome. Erg populair werd de Egyptische Isis. Deze godin beschermde de zeeman op zijn gevaarlijke tochten over de woeste golven. De Romeinen vierden dan ook op 5 maart uitbundig de start van het nieuwe vaarseizoen: het feest van Navigium Isidis, het Schip van Isis. Bij die gelegenheid werd de carrus navalis in zee getrokken, een scheepskar volgeladen met bloemen en veldvruchten. Hier zou de oorsprong liggen van ons carnaval, hoewel anderen volhouden dat dat komt van “carne vale!”, Dag vlees!, het begin van de vleesloze 40-dagen tijd.
De Romeinen herkenden in Isis hun eigen godin Venus, en schreven allerlei aspecten van Isis toe aan hun Venus. Dat heet de interpretatio Romana, de Romeinse uitleg. Zo werd Venus de godin van schippers en zeevarenden. Stel je voor, de woeste zee, die enorme watervlakte, diepe nachtelijke duisternis, geen kaarten, geen bakens. Het enige vaste punt voor de zeeman toen was de sterrenhemel met Venus, de beschermgodin van de schipper. Venus, tevens de heldere planeet zichtbaar na zonsondergang, of vóór zonsopkomst: de Ochtendster en de Avondster. Door de Romeinen vereerd als Stella Maris, Sterre der Zee.
Na de interpretatio Romana kwam de interpretatio Christiana. Al in de zevende eeuw noemt Isidorus van Sevilla Maria’s eretitel Stella Maris. Al vroeg herkenden de christenen Maria in de godin Venus. Venus, bijgeloof van heidenen. Maar toch, ontroerd hoor ik de echo van een diepmenselijke, eeuwenoude smeekbede om hulp in de nacht van het leven, als dit lied klinkt:
Wees gegroet o sterre, wees gegroet van verre.
Aan de hemel blinkt uw licht in het bange vergezicht.
Als de golven stijgen, hoger, hoger dreigen,
schijn dan veilig voor ons uit, gun de zee geen droeve buit.
Wees gegroet o sterre, wees gegroet van verre.
Op uw zacht en zalig licht houden wij het oog gericht.
Wees gegroet, wees gegroet, Maria.
Frans Osseweijer